Mechanizm nawrotny służy do zmiany kierunku poruszani się pojazdu. W przypadku gdy silnik napędza jedną oś pojazdu lub jedną oś wózka, mechanizm nawrotny może być umieszczony razem z przekładnią główną stanowiąc z nią jedno urządzenie lub przy napędzie wiązarowym. Jednak gdy silnik napędza kilka osi to takie rozwiązanie jest trudne do realizacji. Dlatego w przypadku napędu kilku osi mechanizm nawrotny umieszczony jest zazwyczaj w skrzyni biegów i jego zasada działania jest inna niż mechanizmu nawrotnego połączonego z przekładnią główną. Mechanizm nawrotny posiada trzecie koło, zasada działania takiego mechanizmu pokazana jest poniżej:
W przypadku jazdy w kierunku I koło napędzające jest bezpośrednio sprzęgnięte z kołem napędzanym. Jeśli chcemy uzyskać kierunek jazdy II to należy koła 1 i 2 odłączyć od siebie i dosunąć koło 3 tak aby było sprzęgnięte z kołem 1 i 2. W ten sposób moment obrotowy przenosi się z koła 1 na koło 3 i dalej na koło 2. Dzięki kole 3, które umieszczone jest na wałku przystawkowym uzyskujemy inny kierunek jazdy.
MECHANIZM RÓŻNICOWY
Mechanizm różnicowy stosowany jest gdy z jednej skrzyni biegów napędzane są dwa zestawy kołowe za pomocą przegubów. W przypadku gdyby obręcze kół zestawów kołowych zużywałyby się nierównomiernie, tzn. obręcze kół jednego zestawu zużywały się szybciej od obręczy kół drugiego zestawu i średnice kół byłyby różne to dochodziło by do poślizgu. Poślizg ten mógłby uszkodzić wał przegubowy, skrzynię biegów czy też przekładnię główną. Aby nie dochodziło to takich sytuacji stosuje się dodatkowe połączenie pomiędzy zestawami kołowymi, które umożliwia obracanie się osi z różnymi prędkościami nie tracąc połączenia z napędem. To zadanie spełnia właśnie mechanizm różnicowy.
INNE PRZEKŁADNIE
W pojazdach spalinowych oprócz przekładni głównej stosowane mogą być przekładnie zmianowe i przekładnie rozdzielcze spełniające inne funkcje.
Przekładnia zmianowa umożliwia dawanie dwóch zakresów jazdy - jeden dla pracy manewrowej i drugi dla pracy pociągowej. Zadanie to spełnia przekładnia redukcyjna, która posiada dwie pary kół zębatych i w zależności od potrzeby wał główny napędza bezpośrednio poprzez sprzęgło kłowe wał mechanizmu nawrotnego dając jeden zakres prędkości lub poprzez dodatkowe koła zębate pośrednio napędza wał mechanizmu nawrotnego dając inny zakres prędkości. Przekładnia ta umieszczona jest często w jednym kadłubie z mechanizmem nawrotnym lub przekładnią główną. Stosowanie przekładni redukcyjnej ma sens wówczas, gdy zmniejszenie prędkości obrotowej silnika w skrzyni biegów, mechanizmie nawrotnym i przekładni głównej jest niewystarczające do osiągnięcia odpowiednio niskiej prędkości.
Przekładnie rozdzielcze stosowane są wówczas, gdy należy rozdzielić napęd na dwie osie. Przekładnię rozdzielczą umieszcza się wówczas pomiędzy osiami napędnymi lub bezpośrednio na jednej z osi i zazwyczaj połączone z mechanizmem nawrotnym lub przekładnią główną.
WAŁY PRZEGUBOWE
Wały przegubowe przenoszą moment obrotowy między zespołami układu napędowego, które zmieniają swoje położenie względem siebie. Zmiana położenia może być wywołana przez drgania, wstrząsy lub na skutek umieszczenia zespołów na osobnych konstrukcjach nie związanych ze sobą. Wały przegubowe w zależności od potrzeby mogą łączyć różne zespoły układu napędowego jak i urządzenia pomocnicze (wentylator, sprężarka, prądnica oświetleniowa). Wał przegubowy może łączyć silnik ze sprzęgłem głównym, sprzęgło główne ze skrzynią biegów lub skrzynie biegów z przekładnią główną.
Wały przegubowe najczęściej budowane są w całości jako metalowe, gdyż te dają największe możliwości wychylania, niekiedy niektóre elementy wału przegubowego mogą być wykonane ze skóry lub nagumowanej tkaniny ale dają one mniejsze możliwości ruchowe i dlatego są stosowane tylko przy nieznacznych zmianach położenia poszczególnych zespołów względem siebie.
ŚLEPY WAŁ I WIĄZARY
Małe lokomotywy manewrowe (np. SM03) niekiedy mają napęd przenoszony z wału silnika na osie napędne za pomocą ślepego wału i wiązarów. Układ taki przypomina trochę napęd parowozu.
W ostoi pojazdu ułożyskowany jest ślepy wał, który na końcach posiada korby, które mają wprasowane czopy korbowe. Między korbami na wale znajduje się koło zębate spełniające rolę przekładni głównej. Koło to zazębia się z kołem napędowum od strony skrzyni biegów. Na czopy korbowe nałożone są łby wiązarów. Czopy wprasowane są w korby w taki sposób, że obracają się wokół osi wału. Dzięki temu ruch obrotowy ślepego wału zamieniony jest na ruch posuwisty wiązarów. Zespół wiązarów zamocowany jest także na czopach korbowych zestawów kołowych za pośrednictwem łożysk. Czopy także są umieszczone w taki sposób, że podczas toczenia się zestawów kołowych czopy obracają się wokół osi zestawu. Dzięki temu wiązary swoim ruchem wprawiają w ruch zestawy kołowe. Wiązary są zwykle połączone ze sobą przegubowo.
![[Rozmiar: 22914 bajtów]](tla i obrazki/wiazary.jpg)